نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

• تیمور آمار ¹
• رضا صمیمی ²

¹ دانشیار گروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رشت، رشت، ایران.

² دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رشت، رشت، ایران

چکیده

نقد نشانگر پویایی در عرصه‌های علمی است و علم جغرافیا نیز به عنوان یک علم ریشه‌دار به‌ویژه بعد از سال 1923 با نقد انس گرفته است و وجود بسترهای انتقادی را الهام‌بخش پیشرفت نظریه‌های علمی و دگرگونی در روش‌های موجود می‌داند. اگر صف‌بندی روش‌های علمی در جغرافیا را متأثر از دیدگاه‌های هارتشورن و شیفر و در قالب استثناگرایی و مکتب علم فضایی بدانیم، گرایش‌های موجود در روش‌های تحلیل در این علم را نیز می‌بایست در دو مقوله کمی و کیفی دنبال نماییم. دغدغه جغرافیدانان در به‌کارگیری کمیت رسیدن به چارچوبی است که بر مبنای آن مطالعات جغرافیایی به قوانینی علمی برسد که بدین منظور به‌کارگیری استدلال‌های کمی، علوم جغرافیایی را در رسیدن به این هدف یاری می‌رساند. براین اساس رویکرد غالب در جغرافیای کشور ما نیز به این طیف فکری گرایش داشته و ابعاد این روش علمی به‌ویژه دهه اخیر در پایگاه‌های علمی کشور رشد شتابانی پیدا کرد که مصادیق آن نگارش پایان‌نامه‌ها و مقالات فراوان با تحلیل کمی است. این پژوهش به آسیب‌شناسی روش‌های کمی در جغرافیای معاصر ایران می‌پردازد و برای مصادیق این آسیب‌ها تحلیل محتوای مقالات را در سه مجله علمی - پژوهشی داخلی را دستمایه این بررسی قرار داده است. اطلاعات مورد نیاز این پژوهش با استفاده از منابع اسنادی و بهره‌گیری از محتوای مقالات فصلنامه‌های «پژوهش‌های جغرافیای انسانی»، «مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی» و «فضای جغرافیایی» به‌دست‌آمده است. داده­ها با استفاده از اطلاعات مستخرج از این مجلات و تطبیق محتوای این پژوهش‌ها با مفاهیم، محورها و رسالت‌های جغرافیدانان مورد تجزیه‌وتحلیل قرارگرفته‌اند. نتایج این پژوهش نشان داد که در 6/92 درصد از تحقیقات شیوه گردآوری اطلاعات به‌صورت میدانی و در 7/64 درصد از آن‌ها تکنیک پرسشنامه به‌عنوان شیوه غالب مورد استفاده قرار گرفته است. در بین سؤالات اساسی جغرافیا هنوز پیگیری چیستی و کجایی پدیده‌ها غلبه دارد و در 3/79 درصد مقالات شیوه کمی در تحلیل داشته که در بخشی از آنها جهت اثبات بین متغیرها نیازی به همبستگی و تحلیل رگرسیونی وجود نداشته است نتیجه بررسی مقالات در مجلات این پژوهش نشان داد که دغدغه‌های جغرافیای مدرن در اغلب نوشته‌های جغرافیایی دیده نمی‌شود، بطوریکه تنها 30 درصد از پژوهش‌ها به مسائلی چون «نظریه‌ای اجتماعی»، «اقتصاد سیاسی» و «نظریه‌های فرهنگی» پرداخته‌اند که تا حدی بر محافظه‌ کار بودن پژوهش‌های جغرافیایی ایران گواهی می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

• روش شناسی
• مطالعات جغرافیا
• کمی گرایی
• جغرافیای مدرن
• جغرافیای انتقادی

عنوان مقاله [English]

Methodological Analysis of Geographical Studies in Iran, A Critique of Extreme Quantitativeness

نویسندگان [English]

• Teimour Amar ¹
• Reza Samimi ²

¹ Associate Professor, Department of Geography, Islamic Azad University, Rasht Branch, Rasht, Iran.

² PhD in Geography and Rural Planning, Islamic Azad University, Rasht Branch, Rasht, Iran.

چکیده [English]

Criticism indicates dynamism in scientific fields and the science of geography as a rooted science, especially after 1923, has become accustomed to criticism. And considers the existence of critical contexts as the inspiration for the development of scientific theories and the transformation of existing methods. If we consider the alignment of scientific methods in geography to be influenced by the views of Hartshorn and Schaefer and in the form of exceptionalism and the space science, The tendencies in the methods of analysis in this science should also be followed in two categories: quantitative and qualitative. This study deals with the pathology of quantitative methods in contemporary Iranian geography, For the examples of these injuries, the content analysis of articles in three domestic scientific-research journals has been studied. The information required for this research has been obtained by using documentary sources and using the content of articles in the quarterly journals "Human Geography Research", "Human Settlement Planning Studies" and Geographical Space. The data have been analyzed using the information extracted from these journals and matching the content of these studies with the concepts, axes and missions of geographers. The results of this study showed that in 92.6% of the researches the method of data collection was field and in 64.7% of them the questionnaire technique was used as the dominant method. Among the basic questions of geography, the pursuit of what and where phenomena still prevails. And in 79.3% of the articles, the quantitative method has prevailed in the analysis of the phenomenon that in some of them, there was no need for correlation and regression analysis to prove between the variables. Finally, the concerns of modern geography were less questioned in the articles studied in this study, Only 30% of the researches have dealt with issues such as "social theory", "political economy" and "cultural theories, which to some extent testifies to the conservatism of Iranian geographical research.

کلیدواژه‌ها [English]

• Methodology
• Geography studies
• Quantification
• Modern Geography
• Critical Geography