پژوهش‌های جغرافیای اقتصادی

علمی-پژوهشی

ارتقای درون‌زایی اقتصاد در بستر مؤلفه‌های اقتصاد دانش‌بنیان در پهنه سرزمین ایران

محمد غفاری فرد؛ مهدی صادقی شاهدانی؛ صفی الله حمیدی

دوره 4، شماره 13 ، آبان 1402، صفحه 1-17

چکیده

درون‌زا ساختن واحدهای اقتصادی یکی از اهداف توسعه پایدار است که می‌تواند در مقابل بحران‌ها و تکانه‌های خارجی اقتصاد را باثبات نگه دارد. استفاده از ظرفیت دانش در اقتصاد و بسترسازی اقتصاد جهت تجاری‌سازی ... بیشتر درون‌زا ساختن واحدهای اقتصادی یکی از اهداف توسعه پایدار است که می‌تواند در مقابل بحران‌ها و تکانه‌های خارجی اقتصاد را باثبات نگه دارد. استفاده از ظرفیت دانش در اقتصاد و بسترسازی اقتصاد جهت تجاری‌سازی محصولات دانش‌بنیان در یک بستر رقابتی و خلاقانه به‌عنوان عامل مهم اثرگذار بر قدرت افزایی اقتصاد شناخته شده است و می‌تواند اقتصاد منطقه را به سطحی برساند که با اتکا به منابع داخلی، مخارج خود را تأمین نماید. در این پژوهش آثار اقتصاد دانش‌بنیان بر درون‌زایی اقتصاد استان‌های ایران طی دوره زمانی 1390-1398 و با روش حداقل مربعات اصلاح شده پانلی از طریق برنامه ایویوز مورد تجزیه‌وتحلیل قرار داده شده است. با استفاده از روش موریس و زیر شاخص‌های اقتصاد دانش‌بنیان شاخص ترکیبی ان محاسبه و بر اساس توان درامد مالیاتی استان‌ها شاخص درون‌زایی اقتصاد محاسبه شده است پس از انجام آزمون‌های کایو، لیمر و هاسمن جهت تعیین روابط بلندمدت، پانلی بودن مدل و تعیین اثرات ثابت و تصادفی بودن ضرایب، مدل برآورد شده است نتایج تحقیق نشان می‌دهد که با یک درصد افزایش در شاخص ترکیبی اقتصاد دانش‌بنیان درون‌زایی اقتصاد استان‌های ایران بهاندازه 0.44 درصد افزایش می‌دهد. افزایش در بهره‌وری نیروی کار و مخارج دولت درون‌زایی اقتصادی استان‌های ایران را افزایش می‌دهد هرچند افزایش نرخ تورم این روند را کاهش می‌دهد. همچنین مؤلفه‌های تشکیل دهنده اقتصاد دانش‌بنیان نیز نشان می‌دهد که با یک در صد افزایش در شاخص آموزش درون‌زایی اقتصادی به‌اندازه 0.2درصد افزایش می‌کند. با یک درصد افزایش شاخص اطلاعات، درون‌زایی اقتصادی به‌اندازه 0.55درصد افزایش می‌دهد و با یک درصد افزایش شاخص نوآوری، درون‌زایی اقتصادی به‌اندازه 0.091 درصد افزایش می‌یابد. بنابراین سیاست‌گذاران منطقه‌ای جهت ارتقای توان داخلی استان‌های مختلف کشور می‌بایست توجه بیشتری به مؤلفه‌های اقتصاد دانش‌بنیان از جمله ارتقای مشوق‌های اقتصادی، توسعه مهارت‌های آموزشی در مدارس و توسعه مراکز مهارتی به همراه افزایش بهره‌وری نیروی کار و تمرکززدایی مالی در مخارج از دولت مرکزی به استان‌ها را در دستور کار خود قرار دهند.

علمی-پژوهشی

گردشگری روستایی و اثرات اقتصادی آن بر جوامع میزبان(مورد مطالعه: روستاهای گردشگرپذیر شهرستان رضوانشهر)

نازنین نعیم آبادی؛ فرهاد جوان؛ سیروس حجت شمامی

دوره 4، شماره 13 ، آبان 1402، صفحه 18-31

چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی گردشگری روستایی و اثرات اقتصادی آن بر جوامع میزبان روستاهای گردشگرپذیر شهرستان رضوانشهر انجام شده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر از نوع کمی و از نظر هدف، کاربردی می‌باشد. جامعه ... بیشتر پژوهش حاضر با هدف بررسی گردشگری روستایی و اثرات اقتصادی آن بر جوامع میزبان روستاهای گردشگرپذیر شهرستان رضوانشهر انجام شده است. روش تحقیق در پژوهش حاضر از نوع کمی و از نظر هدف، کاربردی می‌باشد. جامعه آماری در این پژوهش ساکنین روستاهای گردشگرپذیر در شهرستان رضوانشهر تشکیل داده‌اند، در این راستا نمونه‌گیری در منطقه مورد مطالعه به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله استفاده شد، به گونه‌ای که سه تیپ روستاهای ناحیه (جلگه‌ای، ساخلی و کوهپایه‌ای) شناسایی شدند. سپس با روش سهیمه‌ای تعداد روستاهای نمونه به تفکیک بخش و دهستان تعیین شد. در نهایت تعداد 380 نفر به عنوان جامعه نمونه انتخاب شد. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS و مدل ماتریس تعاملی استفاده شده است. نتایج آزمون تی تک نمونه‌ای نشان داد، که میزان اثرات مثبت اقتصادی در چهار شاخص (درآمد، اشتغال، قیمت زمین، سرمایه‌گذاری) از دیدگاه جامعه میزبان زیاد بوده، و به نسبت آن میزان اثرات منفی اقتصادی از جمله: (ایجاد شکاف و اختلاف درآمدی بین ساکنان، افزایش میزان استفاده از کالاهای تحملی و لوکس، فصلی شدن درآمد خانوارهای روستایی، تقویت شغل-های کاذب، تغییر کاربری‌های زمین برای اهداف و فعالیت‌های گردشگری، سوداگری زمین، بالا رفتن قیمت زمین، بالا رفتن میزان ریسک‌پذیری سرمایه‌گذاری )، در روستاهای گردشگرپذیر زیاد می‌باشد. در ادامه نیز نتایج مدل ماتریس تعاملی نیز نشان داد، شاخص اشتغال با قدرت نفوذ (4) بیشترین تاثیرپذیری و شاخص قیمت زمین و سرمایه‌گذاری با قدرت نفوذ (2)، کمترین میزان تاثیرپذیری را از گردشگری به خود اختصاص داده‌اند. به عبارت دیگر، شاخص اشتغال در سطح اول همانند سنگ بنای زیربنای مدل عمل می‌کند، در ادامه نیز نتایج مدل ماتریس تعاملی نیز نشان داد، شاخص اشتغال با قدرت نفوذ (4) بیشترین تاثیرپذیری و شاخص قیمت زمین و سرمایه‌گذاری با قدرت نفوذ (2)، کمترین میزان تاثیرپذیری را از گردشگری به خود اختصاص داده‌اند. به عبارت دیگر، شاخص اشتغال در سطح اول همانند سنگ بنای زیربنای مدل عمل می‌کند،شاخص درآمد در سطح دوم، و شاخص‌های قیمت زمین و سرمایه‌گذاری در سطح سوم مدل قرار گرفته‌اند.

مقاله برگرفته از پایان نامه

تبیین اثرات مهاجرت معکوس بر توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی روستاهای محال انزل شهرستان اورمیه سال 1400-1396

شریفه جعفرمدار قره‌باغ؛ سیمین ارمغان؛ تهمینه دانیالی

دوره 4، شماره 13 ، آبان 1402، صفحه 32-52

چکیده

مهاجرت معکوس یکی از عوامل مهم تغییر دهنده فضای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی روستاها و شهرها در دوران کنونی است و باعث تغییر در وضعیت زندگی روستاهای مهاجرپذیر می گردد، چرا که در دوران کنونی و با توجه ... بیشتر مهاجرت معکوس یکی از عوامل مهم تغییر دهنده فضای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی روستاها و شهرها در دوران کنونی است و باعث تغییر در وضعیت زندگی روستاهای مهاجرپذیر می گردد، چرا که در دوران کنونی و با توجه به وضعیت بحرانی شهرها از لحاظ های اقتصادی، زیستی، سلامتی و ... مردم در حال برگشت مجدد به سمت روستاها بوده و برای اینکه زندگی به دور از ترافیک و سر و صدای شهر را داشته باشند، در روستاها با خرید باغ و خانه سکونت کرده و به زندگی خویش ادامه می دهند و هم چنین سعی در تولید اقلام مصرفی خود در راستای صرفه جویی اقتصادی در معیشت خانواده هستند. هدف تبیین اثرات مستقیم و غیرمستقیم مهاجرت معکوس بر توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی روستاهای شهرستان اورمیه (محال انزل) در استان آذربایجان غربی طی سالهای 1400-1396 بود. طرح پژوهشی، توصیفی تحلیلی بود. جامعه آماری پژوهش، 944 خانوار از شهر برگشته به روستاهای محال انزل بودند که از این تعداد، 275 خانوار با روش نمونه‌گیری سهمیه‌ای انتخاب و به پرسشنامه ها به صورت تصادفی پاسخ دادند. داده‌ها با پرسشنامه، محقق ساخته که با پایایی 818/0 جمع‌آوری و با نرم افزارهای (SPSS-V.28) و (Lisrel-V.10) تجزیه و تحلیل شدند. پرسشنامه پژوهش دارای روایی تحلیل عاملی اکتشافی (847/0) و تحلیل عاملی تاییدی، مورد قبول بود. نتایج نشان داد بین مهاجرت معکوس، توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی و توسعه فرهنگی، رابطه مثبت و معناداری وجود دارد (P≤0.01). مهاجرت معکوس دارای تاثیر مستقیم و مثبت بر توسعه اقتصادی (69/0)، توسعه اجتماعی (70/0) و توسعه فرهنگی (28/0) بوده و هم چنین مهاجرت معکوس دارای تاثیر غیرمستقیم و مثبت (39/0) بر توسعه فرهنگی از طریق توسعه اجتماعی بود (P≤0.01). مسئولین امر باید با بررسی تاثیرهای مثبت مهاجرتهای معکوس به روستاها، با تدوین قوانین جدید و با حفظ کالبد روستایی باعث توسعه و درآمدزایی روستاها و روستاییان در راستای بهبود وضعیت شغلی، درآمدی و معیشتی برای همه مردم به خصوص اهالی روستاهای مهاجرپذیر شوند.

علمی-پژوهشی

ارزیابی تأثیر رفاه اجتماعی _ اقتصادی بر سرمایه اجتماعی خانوارهای روستایی (مطالعه موردی: شهرستان دهگلان، روستاهای بخش بلبان‌آباد)

فردین شیری؛ مبین قادری

دوره 4، شماره 13 ، آبان 1402، صفحه 53-72

چکیده

در عصر کنونی جهت رسیدن به توسعه هر چه بیشتر در سکونتگاه‌های روستایی تدابیر و اقدامات گوناگونی به کار گرفته شده است؛ که سرمایه اجتماعی به‌عنوان یک اصل محوری و راهی در جهت نیل به توسعه پایدار، یک اصل کلیدی ... بیشتر در عصر کنونی جهت رسیدن به توسعه هر چه بیشتر در سکونتگاه‌های روستایی تدابیر و اقدامات گوناگونی به کار گرفته شده است؛ که سرمایه اجتماعی به‌عنوان یک اصل محوری و راهی در جهت نیل به توسعه پایدار، یک اصل کلیدی در جامعه محلی و یکی از مهم‌ترین عنصرهای حیاتی و انسجام بخش جامعه به حساب می‌آید. امروزه سرمایه اجتماعی به-ویژه در ارتباط با رفاه اجتماعی و اقتصادی می‌تواند نتیجه اصلی توسعه متعادل و به‌عنوان رهیافتی جامع برای تحقق توسعه پایدار مناطق روستایی باشد. پژوهش حاضر با هدف شناسایی تأثیر رفاه اجتماعی _ اقتصادی بر سرمایه اجتماعی خانوارهای روستایی در دهستان ئیلاق جنوبی تابع بخش بلبان‌آباد واقع در شهرستان دهگلان صورت گرفته است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت در چارچوب روش توصیفی _ تحلیلی قرار می‌گیرد. آمار و اطلاعات لازم به دو صورت، کتابخانه‌ای و پیمایش میدانی جمع‌آوری شدند که در بخش مطالعه میدانی تمرکز اصلی مبتنی بر ابزار پرسشنامه بوده است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل کلیه روستاهای دارای بیش از 20 خانوار دهستان ئیلاق جنوبی است. به‌منظور تعیین حجم نمونه‌ها با بهره‌گیری از فرمول کوکران 220 خانوار به‌صورت نمونه‌گیری تصادفی طبقه‌ای انتخاب شده‌اند. جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون‌ ضریب همبستگی پیرسون و همچنین رگرسیون چند متغیره در محیط نرم افزاری SPSS استفاده شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که بین رفاه اجتماعی و رفاه اقتصادی با سرمایه اجتماعی، رابطه معنی‌دار و مثبتی وجود دارد؛ و با توجه به میزان ضریب همبستگی به دست آمده، رفاه اقتصادی از همبستگی بیشتری با سرمایه اجتماعی برخوردار است. همچنین یافته‌ها حاکی از آن است که با توجه به ضریب تعیین در رگرسیون، رفاه اجتماعی و اقتصادی بر سرمایه اجتماعی اثر مستقیم دارند. در نتیجه رفاه اجتماعی و رفاه اقتصادی با ایجاد شبکه‌ای از ارتباط و هماهنگی‌ها با سرمایه اجتماعی، زمینه را جهت رسیدن به توسعه و به‌ویژه توسعه پایدار روستایی فراهم می‌آورند.

مقاله برگرفته از پایان نامه

تحلیل الزامات کارآفرینی جهت دستیابی به توسعه‌ی درون‌زای منطقه‌ای (موردپژوهی: استان تهران)

امیر قاسمی؛ بهزاد ملک‌پور اصل

دوره 4، شماره 13 ، آبان 1402، صفحه 73-100

چکیده

برهم‌کنش کارآفرینی منطقه‌ای در کنار متغیرهای دیگری نظیر رهبری، نهادها، تناسب با ساختار بازار و موهبت منابع، می‌تواند یک منطقه را به سوی شکوفایی و توسعه‌ی درون‌زا سوق دهد. در این مسیر، کارآفرینی منطقه‌ای ... بیشتر برهم‌کنش کارآفرینی منطقه‌ای در کنار متغیرهای دیگری نظیر رهبری، نهادها، تناسب با ساختار بازار و موهبت منابع، می‌تواند یک منطقه را به سوی شکوفایی و توسعه‌ی درون‌زا سوق دهد. در این مسیر، کارآفرینی منطقه‌ای یکی از متغیرهای میانجی توسعه‌ی درون‌زای منطقه‌ای بوده و می‌تواند مانند یک کاتالیزور، فرآیند دستیابی به توسعه را تسهیل کند. هدف از این پژوهش نیز، بررسی و واکاوی ارتباط میان این اجزا در دستیابی به توسعه اقتصادی درون‌زا در سطح منطقه موردپژوهش است. از این‌رو پس از آن‌که در بخش نظری پژوهش، ذیل متغیرهای اصلی کارآفرینی منطقه‌ای یعنی سرمایه‌ی انسانی و دانش جدید، معیارها و شاخص‌هایی از منابع متعدد احصاء گردید، با بهره‌جویی از روش‌هایی نظیر روش PLS و معادلات ساختاری و با تکیه بر داده‌های آماری موجود و گردآوری‌شده ذیل شاخص‌ها در سطح موردپژوهی یعنی شهرستان‌های استان تهران، روابط موجود میان شاخص‌ها با یکدیگر، شاخص‌ها با متغیرها و متغیرهای مستقل و میانجی با متغیر وابسته از طریق دستیابی به مدل اندازه‌گیری پژوهش تحلیل شد. از آن‌جا که در مدل اندازه‌گیری پژوهش، بارهای عاملی میان هریک از متغیرها با شاخص‌های خود، بیش از 4/0 بوده و همچنین ضریب آلفای کرونباخ و ضریب پایایی ترکیبی هریک از متغیرها بیش از 7/0 است، درنتیجه پایایی مدل پژوهش قابل قبول است. همچنین، میانگین واریانس استخراجی تمامی متغیرها بزرگتر از 5/0 است، درنتیجه روایی همگرای مدل نیز در بازه قابل قبول است؛ از سوی دیگر، مقادیر موجود در قطر اصلی ماتریس فورنل و لارکر، از کلیه مقادیر موجود در ستون مربوطه بزرگتر است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که این مدل، از روایی واگرای قابل قبولی نیز برخوردار است. مدل ساختاری پژوهش نیز، در سطح معناداری کوچکتر از 5 درصد، ضریب رگرسیونی 698/0 را میان دو متغیر کارآفرینی و توسعه درون‌زای منطقه‌ای نشان می‌دهد که ارتباط میان این دو متغیر و درنتیجه فرضیه پژوهش را در سطح معناداری قابل قبول اثبات می‌کند. در انتهای پژوهش و با اثبات نقش میانجی‌گر کارآفرینی در فرآیند توسعه درون‎‌‌زای منطقه‌ای، وضعیت توسعه‌یافتگی هریک از شهرستان‌های استان تهران مبتنی بر داده‌های پژوهش نشان داده شده است و سیاست‌ها و برنامه‌هایی در راستای ارتقای سطح توسعه‌یافتگی شهرستان‌های کمتر توسعه‌یافته مبتنی بر عناصر و اِلمان‌های کارآفرینی پیشنهاد گردید.

علمی-پژوهشی

تحلیل رضایت‌مندی از مشترکان شرکت توزیع نیروی برق بم‌نظور تبیین الگوی مصرف براساس نوع انشعاب و محل زندگی(مطالعه موردی: شهر زنجان)

علی زرگری؛ طاهره رسولی

دوره 4، شماره 13 ، آبان 1402، صفحه 101-111

چکیده

‌صنعت برق یکی از صنایعی است که به‌طور سنتی انحصار آن در دست دولت‏ها بوده است و در بخش برق بسیاری از نقاط جهان همچنان این انحصار وجود دارد. از طرفی، ماهیت صنعت برق به‌گونه‏ای است که برخی بخش‌های آن ... بیشتر ‌صنعت برق یکی از صنایعی است که به‌طور سنتی انحصار آن در دست دولت‏ها بوده است و در بخش برق بسیاری از نقاط جهان همچنان این انحصار وجود دارد. از طرفی، ماهیت صنعت برق به‌گونه‏ای است که برخی بخش‌های آن انحصار طبیعی دارد و معرفی رقابت در این بخش‏ها امکان‏پذیر نیست و یا به‌بیان بهتر موجب رونق کسب‌و‌کار فعالیت‌های این بخش‌ها نمی‏شود. با اینحال، تبیین کیفیت و کمیت خدمات ارائه شده از سوی این صنعت و میزان رضایت مشترکین از خدمات اهمیت بسزایی در ارتقاء کیفیت خدمات دارد. مقاله حاضر با روش توصیفی-پیمایشی بدنبال تحلیل رضایت‌مندی از مشترکان شرکت توزیع نیروی برق بمنظور تبیین الگوی مصرف براساس نوع انشعاب و محل زندگی در شهر زنجان است. گردآوری داده ها با روش کتابخانه ای و میدانی انجام شد. جامعه آماری شامل مشترکین شرکت توزیع نیروی برق در شهر زنجان و حومه شهر است. با استفاده از توزیع جغرافیایی از هر منطقه شهر زنجان 1درصد از مشترکین بصورت تصادفی به عنوان نمونه آماری انتخاب شده است. در نهایت برای تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده از آزمون تک نمونه ای t و آزمون تحلیل واریانس و آزمون همبستگی پیرسون با کمک نرم افزار SPSS استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان داد که شاخص‌ افکارسنجی مشترکین با آزمون تک نمونه ای T با میانگین 31/3 (2/66 درصد) و ضریب t (72/44 =t) بوده، که این آمار در وضعیت مطلوب قرار دارد‌. از نظر منطقه شهری، بیشترین سطح رضایت از خدمات شرکت توزیع برق در منطقه اشراق با میانگین 11/3 و کمترین سطح رضایت نیز متعلق به منطقه گلشهر با میانگین 53/2 است. از نظر نوع انشعاب، بیشترین سطح رضایت از خدمات شرکت توزیع برق در مشترکین با انشعاب تجاری و خانگی با میانگین 35/3 و انشعاب کشاورزی با میانگین 38/3 ؛ و کمترین سطح رضایت نیز متعلق به مشترکین با انشعاب صنعتی با میانگین 03/3 و انشعاب عمومی با میانگین 32/3 است. در نهایت، بمنظور تقویت عملکرد شرکت توزیع برق تقویت اطلاع رسانی؛ پاسخ‌گویی مناسب؛ تقویت کارایی ارائه خدمات سامانه برق من؛ و ساده نویسی و مختصر و مفید نمودن فرمت الکترونیکی ضروری است

پژوهش‌های جغرافیای اقتصادی

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 4 (1402)

دوره 3 (1401)

دوره 2 (1400)

دوره 1 (1399)

دوره و شماره: دوره 4، شماره 13، آبان 1402

ارتقای درون‌زایی اقتصاد در بستر مؤلفه‌های اقتصاد دانش‌بنیان در پهنه سرزمین ایران

چکیده

گردشگری روستایی و اثرات اقتصادی آن بر جوامع میزبان(مورد مطالعه: روستاهای گردشگرپذیر شهرستان رضوانشهر)

چکیده

تبیین اثرات مهاجرت معکوس بر توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی روستاهای محال انزل شهرستان اورمیه سال 1400-1396

چکیده

ارزیابی تأثیر رفاه اجتماعی _ اقتصادی بر سرمایه اجتماعی خانوارهای روستایی (مطالعه موردی: شهرستان دهگلان، روستاهای بخش بلبان‌آباد)

چکیده

تحلیل الزامات کارآفرینی جهت دستیابی به توسعه‌ی درون‌زای منطقه‌ای (موردپژوهی: استان تهران)

چکیده

تحلیل رضایت‌مندی از مشترکان شرکت توزیع نیروی برق بم‌نظور تبیین الگوی مصرف براساس نوع انشعاب و محل زندگی(مطالعه موردی: شهر زنجان)

چکیده