پژوهش‌های جغرافیای اقتصادی

علمی-پژوهشی

تحلیل رابطه‌ تغییرات کارکردی با ارزش‌های روستایی در نواحی حومه‌ای (مورد مطالعه: روستاهای بخش لواسانات شمال تهران)

سعید نصیری زارع؛ وحید ریاحی

دوره 3، شماره 8 ، شهریور 1401، صفحه 1-18

چکیده

تردیدی نیست که در سال‌های آینده ارزش‌های روستایی نسبت به سال‌های گذشته بیشتر مشخص و مورد توجه قرار بگیرد. زیرا که توزیع و پراکندگی جمعیت شهرها و روستاهای پیرامون آن‌ها که موجب بروز مشکلات متعددی گشته ... بیشتر تردیدی نیست که در سال‌های آینده ارزش‌های روستایی نسبت به سال‌های گذشته بیشتر مشخص و مورد توجه قرار بگیرد. زیرا که توزیع و پراکندگی جمعیت شهرها و روستاهای پیرامون آن‌ها که موجب بروز مشکلات متعددی گشته و توجه به این سکونتگاه‌‌ها به عنوان مناطقی سالم، ارزان، آرام و سکونتگاهی که منشأ پیدایش سکونتگاه‌های شهری بوده، بیشتر گردد. اما در ارتباط با ارزش‌های روستایی موضوعی که می‌تواند در این ارتباط مشخص گردد، تغییر کارکرد نواحی روستایی به خصوص در مناطق پیرامون شهرها و ارزش‌های این مناطق روستایی است. مشخص است اگر چانچه ارزش‌های موجود در مناطق روستایی شناسایی و تغییرات کارکردی در این نواحی همسو با ارزش‌های این مناطق باشد، می‌تواند به عنوان فرصتی برای توسعه در این نواحی به شمار آید. تحقیق به بررسی ارزش‌های روستایی در نواحی روستایی بخش لواسانات پرداخت. تحقیق کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی- تحلیلی بود. بررسی تحولات کارکردی از بررسی متون اسنادی و مصاحبه با افراد آگاه و برای بررسی مهم‌ترین ارزش‌های روستایی نیز از مصاحبه هدفمند و مشاهده میدانی استفاده شد. همچنین در بخش دوم تحقیق از پرسشنامه محقق ساخته استفاده و 9 نقطه روستایی نیز به عنوان جامعه هدف و 214 خانوار به عنوان نمونه انتخاب شدند. نواحی روستایی از ارزش‌های زیست‌محیطی، اقتصادی، اجتماعی و تاریخی برخوردار هستند. تغییرات کارکردی در روستاهای نزدیک به نواحی شهری، به دلیل جمعیت‌پذیری بالا و نزدیکی به نواحی شهری بیشتر بوده و به علاوه در روستاهایی که در فاصله دورتری از نقاط شهری قرار داشته‌اند، به دلیل جمعیت‌پذیری و دگرگونی اجتماعی پایین، بافت سنتی و اجتماعی روستا در طول زمان تغییرات کارکردی کمتری صورت گرفته است. بنابراین به طور کلی ارزش‌های روستایی که در مناطق روستایی مورد مطالعه بررسی شدند، به عنوان توانمندی‌های روستایی معرفی می‌گردند که در صورت توجه به این ارزش‌ها و تغییرات کارکردی که بتواند همسو با این ارزش‌ها باشد، می‌تواند به عنوان رویکردی مناسب برای توسعه درون‌زا در مناطق روستایی باشد.

علمی-پژوهشی

رتبه بندی زمینه‌های توسعه اکوتوریسم، گردشگری تاریخی و انسان ساخت در جهت توسعه پایدار منطقه‌ای (مطالعه موردی استان کرمانشاه)

مهدی فیض اله پور؛ مهدی چراغی؛ زهرا میری

دوره 3، شماره 8 ، شهریور 1401، صفحه 19-36

چکیده

گردشگری به عنوان فعالیتی که در دنیای امروز توان تأثیرگذاری بر فرایند توسعه متوازن و خردورزانه را در همه عرصه‌ها به نمایش گذاشته، مورد توجه طیف وسیعی از سیاستگذاران و برنامه‌ریزان نظام‌های ... بیشتر گردشگری به عنوان فعالیتی که در دنیای امروز توان تأثیرگذاری بر فرایند توسعه متوازن و خردورزانه را در همه عرصه‌ها به نمایش گذاشته، مورد توجه طیف وسیعی از سیاستگذاران و برنامه‌ریزان نظام‌های سیاسی و مدیران اجرایی در کشورهای مختلف قرار گرفته است. در پژوهش حاضر، به منظور تحلیل رتبه‌بندی زمینه‌های توسعه گردشگری از آزمون تحلیل عاملی اکتشافی استفاده گردیده است. بدین منظور ابتدا امکان انجام تحلیل عاملی بر روی نمونه تحقیق، با استفاده از آزمون بارتلت و شاخص کفایت نمونهبرداری KMO مورد بررسی قرار گرفت. مقادیرKMO برابر با 71/0 به دست آمد. همچنین مقدار آماری آزمون کرویت معادل 84/2323 برآورد شد که سطح معنیداری آن کمتر از 001/0 می باشد. بنابراین علاوه بر کفایت نمونه برداری، اجرای تحلیل عاملی نیز مقبول است. همین طور از آزمون T تک نمونهای جهت بررسی و رتبه‌بندی شهرستانهای استان استفاده شد. نتایج در بخش جاذبه‌های انسانساخت نشان داد که شهر کرمانشاه از نظر جاذبه‌های انسان ساخت دارای وضیعت مطلوبی می‌باشد. همچنین نتایج این آزمون در بخش گردشگری تاریخی و فرهنگی برای شهرستان‌های کرمانشاه، پاوه، دالاهو، هرسین ، و صحنه به ترتیب برابر با 90/4، 69/4، 89/3 ، 12/3 ، 01/3 می‌باشد. در نهایت در بخش گردشگری طبیعی این شاخص برای تمامی شهرهای کرمانشاه به استثناء شهر سرپل ذهاب، قصر شیرین، اسلام آباد غرب و سنقر در وضعیت مطلوبی قرار دارد. یافته‌های حاصل از آزمون فریدمن نشان می دهد که در همه شهرستان ها به استثنای شهرستان‌های سرپل ذهاب، قصرشیرین، اسلام آباد و کنگاور شاخص‌های طبیعی در رتبه اول قرار دارد و در بقیه شهرستان‌ها نیز به غیر از شهرستان قصرشیرین جاذبه‌های طبیعی در اولویت دوم برنامه‌ریزی‌ها قرار دارد. نتایج حاصل از آزمون کروسکال والیس در بخش گردشگری انسانی نشان میدهد که بین شهرستان‌ها از نظر شاخص‌های گردشگری انسان ساخت تفاوت فاحشی وجود دارد.

علمی-پژوهشی

چشم انداز تحولات کالبدی- فضایی روستاهای پیرامون شهر ابهر

حسن افراخته؛ فرهاد عزیزپور؛ حمید شیرخانی آزاد؛ حسن مومنی

دوره 3، شماره 8 ، شهریور 1401، صفحه 37-54

چکیده

کشور ما، از دیرباز روابط متقابلی میان شهر و روستا وجود داشته که بر حسب شرایط گوناگون جغرافیایی، تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در مکانها و زمان های گوناگون تفاوت هایی را چه از نظر شکل و چه ... بیشتر کشور ما، از دیرباز روابط متقابلی میان شهر و روستا وجود داشته که بر حسب شرایط گوناگون جغرافیایی، تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در مکانها و زمان های گوناگون تفاوت هایی را چه از نظر شکل و چه از نظر محتوا نشان می دهد. آشکار است که در شکل پذیری و تحول سکونتگاه های روستایی مجموعه عوامل و نیروهای متفاوت و متنوعی نقش آفرین هستند. بر همین اساس، تحقیق حاضر به دنبال بررسی تحولات کالبدی- فضایی سکونتگاه های روستایی پیرامون شهر ابهر و تأثیرگذاری حاصل از تعامل با شهر ابهر بر روند تحولات فضایی آن می باشد. پژوهش حاضر از نظر ماهیت کاربردی و از منظر بررسی، توصیفی- تحلیلی بوده که جمع آوری اطلاعات مورد نیاز در آن، به دو روش مطالعه کتابخان های و میدانی صورت پذیرفته است. بر این مبنا رشد افقی و خزش سریع شهر ابهر طی سال های اخیر سبب شده که سکونتگاه های روستایی واقع در حاشیه و پیرامون آن در معرض ادغام و الحاق در خارج از بافت و در برخی موارد در طرح آتی شهر و روستاها قرار گرفته و دچار تحولات ساختاری- فضایی زیادی باشد. این تحولات در همه روستاها یکسان نبوده و برخی روستاها نسبت به شرایطی که برخوردار بودهاند به صورت متفاوت دست به تغییرات فضایی زدهاند که از مهمترین آن موارد میتوان به تغییرات قیمتی در کاربری اراضی، تغییر در الگوی مسکن، تغییرات زیست محیطی، تحولات اجتماعی- اقتصادی و عملکردی این سکونتگاه های روستایی اشاره نمود.

علمی-پژوهشی

اثرگذاری جریان های روستایی- شهری بر تحولات اقتصادی سکونتگاه های روستایی شهرستان دماوند

ناصر شفیعی ثابت؛ فاطمه زنگنه

دوره 3، شماره 8 ، شهریور 1401، صفحه 55-67

چکیده

جریان‌‌‌ها فضایی بر بعد اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی مؤثر می‌باشد که بر طبق نظریه داگلاس این جریان‌ها شامل جریان‌های افراد، سرمایه، کالا، اطلاعات و فناوری، پسماند است. این جریان‌ها در گذر زمان ... بیشتر جریان‌‌‌ها فضایی بر بعد اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی مؤثر می‌باشد که بر طبق نظریه داگلاس این جریان‌ها شامل جریان‌های افراد، سرمایه، کالا، اطلاعات و فناوری، پسماند است. این جریان‌ها در گذر زمان سبب دگرگونی و تحول در بعد اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی در دوسوی این جریان می‌شود. براین مبنا، پژوهش حاضر به بررسی این موضوع پژوهشی به روش کمی و با بهره‌گیری از شیوه توصیفی ـ تحلیلی در 370 خانوار نمونه و در 29روستا شهرستان دماوند پرداخته است. با استفاده از روش آلفای کرونباخ پایایی شاخص اقتصادی معادل 893/0 محاسبه شد. همچنین، جریان فناوری و اطلاعات، مردم کالا و خدمات، پسماند و سرمایه به ترتیب برابر 893/0، 888/0، 865/0، 842/0، و 866/0 محاسبه شد که در هر دو گروه متغیرهای مستقل و وابسته از پایایی مناسبی برخوردار هستند. برای سنجش روایی (اعتبار)، با استفاده از روایی صوری، نظرات کارشناسان و متخصصان دانشگاهی در دانشگاه شهید بهشتی در ارتباط با موضوع مورد بررسی استفاده می‌شود. یافته‌های پژوهش آشکار و روشن ساخت، رابطه معناداری بین جریان‌های فضایی با بعد اقتصادی در سطح روستاهای مورد مطالعه وجود دارد، که میزان این رابطه و اثرگذاری به ترتیب جریان مردم با 443/0 ضریب همبستگی، رتبه اول تأثیرگذاری بر بعد اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی و اطلاعات ـ فناوری با 357/0 ضریب همبستگی رتبه دوم و جریان پسماند با 320/0رتبه سوم و جریان کالاـ خدمات با 195/ 0 رتبه چهارم و جریان سرمایه با 099/0 ضریب همبستگی رتبه پنجم را در تأثیرگذاری بر ابعاد تحول اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی را به خود اختصاص میدهند در این راستا، برای بهبود اثرگذاری همه ابعاد جریانهای فضایی بر تحولات اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی توجه به رویکرد برنامهریزی یکپارچه روستایی ـ شهری به جای برنامه‌ریزی جداگانه و مجزا روستایی ـ شهری پیشنهاد می‌شود.

علمی-پژوهشی

تحلیلی بر عوامل موثر در قابت‌پذیری اقتصادی مقاصد گردشگری روستایی، مطالعه موردی: روستاهای هدف گردشگری استان کهگیلویه و بویراحمد

سکینه آذرخش؛ جمشید عینالی

دوره 3، شماره 8 ، شهریور 1401، صفحه 68-83

چکیده

مناطق روستایی با توجه به ارایه ترکیبی از جاذبه‌های گردشگری طبیعی و فرهنگی ناشی از ویژگی‌های جغرافیایی و شیوه‌های زندگی به عنوان مقاصد گردشگری ارزان برای گذران اوقات فراغت و تفریح شناخته می‌شود. ... بیشتر مناطق روستایی با توجه به ارایه ترکیبی از جاذبه‌های گردشگری طبیعی و فرهنگی ناشی از ویژگی‌های جغرافیایی و شیوه‌های زندگی به عنوان مقاصد گردشگری ارزان برای گذران اوقات فراغت و تفریح شناخته می‌شود. توسعه گردشگری روستایی از دیدگاه بیشتر محققان به عنوان ابزاری بازآفرینی و احیای مجدد اقتصادی- اجتماعی مناطق روستایی برای نیل به توسعه پایدار مطرح است. افزایش تعداد گردشگران ورودی به مناطق روستایی، به بروز نیازها و تقاضاهای جدید در مناطق گردشگرپذیر روستایی منجر شده است که ارایه مزایای رقابتی نقش مهمی در وفاداری گردشگران، رضایت و حمایت مجدد از مقاصد میشود. تحقیق حاضر با هدف نقش حمل ونقل در رقابتپذیری اقتصادی مقاصد گردشگری روستایی میباشد. تحقیق حاضر از نوع کاربردی بوده و ماهیت آن توصیفی- تحلیلی مبتنی بر گردآوری داده‌ها با استفاده از روشهای میدانی (مشاهده و تکمیل پرسشنامه) است. بدین منظور در سطح تحلیل روستا، با توجه دارای سکنه بودن 9 روستا از روش تمامشماری استفاده شده است. در سطح تحلیل خانوار از 1312 مورد، با استفاده از فرمول کوکران تعداد 297 خانوار به عنوان نمونه انتخاب شده و پرسشنامه با استفاده از روش نمونه‌گیری سیستماتیک تکمیل شده است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از آزمون‌های آماری از قبیل t تک نمونهای، تحلیل خوشه‌ای، همبستگی پیرسون و کروسکال والیس استفاده شده است. نتایج نشان داد که از بین سه شاخص رقابت‌پذیری مورد مطالعه (جاذبه‌های مقصد، خدمات پایه و زمینه‌های گردشگری)، شاخص جاذبه‌های گردشگری با میانگین عددی 98/3 بیشترین تأثیر را دارد. همچنین، با توجه به میزان ضریب همبستگی 837/0 بین شاخصهای رقابت‌پذیری گردشگری و توسعه اقتصاد روستاهای هدف گردشگری رابطه همبستگی معناداری در سطح 99 درصد وجود دارد. علاوه بر این، نتیجه آزمون کروسکال والیس نشان داد که تفاوت معناداری در بین روستاهای هدف در شاخصهای رقابت‌پذیری و توسعه اقتصادی وجود دارد که نقش عوامل جغرافیایی از قبیل اقلیم، ناهمواری‌ها و تنوع جاذبه‌های گردشگری در این تفاوت قابل توجه است

علمی-پژوهشی

اثرات اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیرساختی گردشگری بر جامعه میزبان از نگاه مسولان و مردم محلی (مطالعه موردی روستاهای افرینه، پران پرویز و ولیعصر شهرستان پلدختر)

سجاد بازوند؛ تهمینه دانیالی؛ بهرام آزاد بخت؛ بتول باهک؛ سیمین ارمغان

دوره 3، شماره 8 ، شهریور 1401، صفحه 84-97

چکیده

امروزه گردشگری به عنوان یکی از مه‌مترین صنعت‌های اقتصادی در سرتاسر دنیا شناخته می‌شود که رشد و گسترش آن اثرات بسیار زیادی بر جامعه محلی می‌گذارد. این پژوهش با هدف بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی، ... بیشتر امروزه گردشگری به عنوان یکی از مه‌مترین صنعت‌های اقتصادی در سرتاسر دنیا شناخته می‌شود که رشد و گسترش آن اثرات بسیار زیادی بر جامعه محلی می‌گذارد. این پژوهش با هدف بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیرساختی گردشگری بر جامعه میزبان از نگاه مسئولان و مردم محلی در روستاهای شهرستان پلدختر انجام شده است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از حیث ماهیت و روش انجام کار توصیفی- تحلیلی است که به دو روش مطالعه کتابخان‌های و پیمایشی میدانی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش را دو گروه مسئولین و مردم محلی تشکیل داده‌اند. در گروه اول تعداد 30 نفر از مسولین شهرستان و مسئولین روستاهای مورد مطالعه با استفاده از فرمول کوکران به عنوان حجم نمونه انتخاب گردید. همچنین در گروه مردم محلی براساس سرشماری سال 1395 جمعیت سه روستای افرینه، پران پرویز و ولیعصر برابر با 4084 نفر بوده است که با استفاده از فرمول کوکران تعداد 351 نفر به عنوان حجم نمونه به صورت تصادفی طبقه‌بندی شده انتخاب گردید. جهت تجزیه و تحلیل یافته‌های پژوهش از آزمون تی تک نمونه‌ای، آزمون دانکن و تحلیل مسیر استفاده شده است. نتایج آزمون تی تک نمونه‌ای نشان داد که مهم‌ترین اثر گردشگری از نگاه مسئولین بر جامعه میزبان بر بعد اقتصادی با میانگین 544/3 است ولی از نظر مردم محلی بیشترین تأثیر بر بعد کالبدی با میانگین 224/3 است. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که بعد اقتصادی با مقدار اثر کلی 734/0 بیشترین تأثیر را بر توسعه روستایی جامعه میزبان داشته است و بعد کالبدی با مقدار اثر کلی 321/0 کمترین تأثیر را داشته است. همچنین نتایج آزمون میزان اثرگذاری گردشگری بر ابعاد مختلف در روستاهای مورد مطالعه متفاوت بوده است.

پژوهش‌های جغرافیای اقتصادی

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 4 (1402)

دوره 3 (1401)

دوره 2 (1400)

دوره 1 (1399)

دوره و شماره: دوره 3، شماره 8، شهریور 1401، صفحه 1-92

تحلیل رابطه‌ تغییرات کارکردی با ارزش‌های روستایی در نواحی حومه‌ای (مورد مطالعه: روستاهای بخش لواسانات شمال تهران)

چکیده

رتبه بندی زمینه‌های توسعه اکوتوریسم، گردشگری تاریخی و انسان ساخت در جهت توسعه پایدار منطقه‌ای (مطالعه موردی استان کرمانشاه)

چکیده

چشم انداز تحولات کالبدی- فضایی روستاهای پیرامون شهر ابهر

چکیده

اثرگذاری جریان های روستایی- شهری بر تحولات اقتصادی سکونتگاه های روستایی شهرستان دماوند

چکیده

تحلیلی بر عوامل موثر در قابت‌پذیری اقتصادی مقاصد گردشگری روستایی، مطالعه موردی: روستاهای هدف گردشگری استان کهگیلویه و بویراحمد

چکیده

اثرات اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیرساختی گردشگری بر جامعه میزبان از نگاه مسولان و مردم محلی (مطالعه موردی روستاهای افرینه، پران پرویز و ولیعصر شهرستان پلدختر)

چکیده