پژوهش‌های جغرافیای اقتصادی

علمی-پژوهشی

فرا تحلیلی بر پژوهش‌های تاب‌آوری شهری در نشریات علمی پژوهشی جغرافیایی ایران

احمد پوراحمد؛ ابراهیم فرهادی؛ مریم سجودی؛ رامین قربانی؛ شاخوان عبدالله حسین

دوره 1، شماره 2 ، اسفند 1399، صفحه 1-19

چکیده

باوجود گذشت بیش از سه دهه از تحقیقات اولیه در مورد تاب‌آوری، هنوز این مفهوم فاقد در فراگیر و عملیاتی در حوزه‌های مختلف علمی و ازجمله مدیریت سوانح است. بسیاری از تناقض‌های موجود بر سر معنای تاب‌آوری ... بیشتر باوجود گذشت بیش از سه دهه از تحقیقات اولیه در مورد تاب‌آوری، هنوز این مفهوم فاقد در فراگیر و عملیاتی در حوزه‌های مختلف علمی و ازجمله مدیریت سوانح است. بسیاری از تناقض‌های موجود بر سر معنای تاب‌آوری از تمایلات شناختی، روش‌های متدولوژیک، تفاوت‌های مفهومی بنیادی موجود و همچنین دیدگاه‌هایی که بر تحقیق در سیستم‌های اکولوژیکی، اجتماعی یا ترکیبی از هر دو تمرکز می‌کنند ناشی می‌شود. شهر تاب‌آور شهری است که ظرفیت تحمل و پذیرش خطر پیش از فروپاشی سیستم را دارد. سیستم این شهر پویا و تغییرپذیر است. در زمان وقوع خطر، تغییرات را جذب می‌کند و بازهم به حالت تعادل بازمی‌گردد، این شهر توانایی برگشت به عقب و پذیرش تهدید را دارد. در سال‌های اخیر پژوهش در حوزه تاب‌آوری شهری در ایران در مجلات علمی‌پژوهشی جغرافیایی رو به افزایش بوده است و جامعه دانشگاهی با ضرورت پژوهش در این حوزه آشنا شده‌اند. ازاین‌رو این پژوهش با روش فراتحلیل (روشی سیستماتیک برای نیل به این اهداف با تحلیل آماری یافته‌های کمی حاصل از مطالعات مربوط به یک مسئله پژوهشی است) و باهدف شناسایی و دسته‌بندی مقالات پژوهشی نوشته‌شده در حوزه تاب‌آوری شهری در مجلات علمی‌پژوهشی جغرافیایی نگارش شده است؛ به‌طوری‌که پس از جست‌وجو و شناسایی مقالاتی که طی سال‌های اخیر مستقیماً به موضوع یادشده پرداخته‌اند، بافهم رویکردها و ماهیت آن‌ها، به بررسی ساختار مقالات شامل روش‌شناسی، شاخص‌ها، نمونه‌گیری، روش‌های جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها و نتایج به‌دست‌آمده پرداختیم تا جنبه‌های مثبت و منفی واکاوی کنیم. نتیجه پژوهش‌ها حاکی از آن است که همه مقالات نوعی نظریه آزمایی بوده و منجر به نظریه‌سازی نشده است. هرچند که برخی از پژوهش‌ها الگوها و پیشنهادهای بسیار خوب و تازه‌ای را ارائه داده‌اند، باتوجه‌به ماهیت پژوهش‌ها نمی‌توان آن‌ها را در رده پژوهش‌های بنیادی و نظریه‌ساز قرارداد.

علمی-پژوهشی

برنامه‌ریزی راهبردی توسعه گردشگری با تأکید بر نقش مشارکت اجتماعات محلی (مطالعه موردی: استان البرز)

حسین حاتمی نژاد؛ علیرضا گروسی؛ زینب شاهرخی فر؛ مصطفی توکلی نغمه

دوره 1، شماره 2 ، اسفند 1399، صفحه 20-34

چکیده

فعالیّت گردشگری در طول سال‌های اخیر نسبتاً پایدار بوده است و باوجود چشم‌انداز نامشخص اقتصاد جهانی، تنش‌های اقتصاد کلان و بیکاری در بسیاری از کشورها مشخص‌شده که این بخش از روند فرایند جهانی‌شدن بهره‌مند ... بیشتر فعالیّت گردشگری در طول سال‌های اخیر نسبتاً پایدار بوده است و باوجود چشم‌انداز نامشخص اقتصاد جهانی، تنش‌های اقتصاد کلان و بیکاری در بسیاری از کشورها مشخص‌شده که این بخش از روند فرایند جهانی‌شدن بهره‌مند شده است؛ در چنین زمینهای با توجّه به توسعه علوم و فنون و پیشرفتی که در مدل‌های پژوهشی حاصل‌شده است برنامهیزان با استفاده از مدل‌هایی جدید درصدد برنامه‌ریزی در زمینة گردشگری می‌باشند. برنامه‌ریزی توسعه ‏ی گردشگری در استان البرز با تأکید بر مشارکت اجتماع محلی در این برنامه‌ریزی‌ها موجب اشتغالزایی و رشد اقتصادی این استان خواهد شد. براین‌اساس در این پژوهش که با روش توصیفی – تحلیلی صورت‌گرفته است سعی شده با استفاده از تلفیق مدل‌های سوات و AHp درزمینه ‏ی توسعه ‏ی گردشگری استان البرز راهبردهایی ارائه گردد؛ لذا بر اساس محاسبات مدل سوات تهدیدات با نمره2/393 بالاترین ضریب و پس‌ از آن، نقاط ضعف با مقدار 936/2، فرصت‌ها با مقدار2/911 و درنهایت نقاط قوت با مقدار 2/903 پایین‌ترین ضریب را به دست آورده‌اند؛ امّا پس از تلفیق نتایج مدل سوات با مدل ، راهبرد تدافعی (WT) با مقدار برآورد شده4/078 بالاترین مقدار وزن محاسبه را به دست آورده است و پس ‌از آن به ترتیب راهبردهای تهاجمی با مقدار اندازه‌گیری شده3/626، راهبرد رقابتی با مقدار اندازه‌گیری شده3/773 و درنهایت نیز راهبرد محافظه‌کارانه با مقدار 3/626 در پایین‌ترین مرتبه از سلسله‌مراتب راهبردهای موردنظر قرار گرفته است بدین ترتیب بر اساس این خروجی پیشنهاداتی در زمینه‌ی توسعه بخش گردشگری استان البرز ارائه‌شده است.

علمی-پژوهشی

تحلیل نقش تنوع معیشتی در تحولات مسکن معیشت محور در نواحی روستایی (مطالعه موردی: دهستان معجزات شهرستان زنجان)

بهروز محمدی یگانه؛ جمشید عینالی؛ پریسا منبری

دوره 1، شماره 2 ، اسفند 1399، صفحه 35-49

چکیده

مسکن از دیرباز به‏ عنوان مهم‏ترین و اصلی‌ترین نیازهای زندگی بشر و عنصر کالبدی فضا با ماهیّت معیشتی می باشدکه تحت تأثیر عوامل مختلف همواره در حال تحوّل بوده که این تحوّلات بر روی مؤلّفه‌های مسکن ... بیشتر مسکن از دیرباز به‏ عنوان مهم‏ترین و اصلی‌ترین نیازهای زندگی بشر و عنصر کالبدی فضا با ماهیّت معیشتی می باشدکه تحت تأثیر عوامل مختلف همواره در حال تحوّل بوده که این تحوّلات بر روی مؤلّفه‌های مسکن معیشت محور مؤثّر بوده است. در تحقیق حاضر به تحلیل مؤلّفه‌های مسکن معیشت محور و نقش تنوّع معیشتی در تحوّلات مسکن معیشت محور آن پرداخته شده است. نوع تحقیق کاربردی و از نظر ماهیّت توصیفی - تحلیلی است. روش گردآوری اطّلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای و میدانی (پرسش‌نامه)، روش تجزیه‌وتحلیل اطّلاعات به‌صورت توصیفی (میانگین) و استنباطی (تحلیل تشخیصی و آماره لاندای ویلکز، مدل رگرسیون لجستیک) استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل تمامی روستاهای دهستان معجزات استان زنجان است. با استفاده از فرمول کوکران 273 خانوار در 5 روستا نمونه انتخاب شدند. نمونه‌گیری در سطح روستاها جهت انتخاب خانوارها به‌صورت تصادفی ساده است. برای سنجش پایایی شاخص ها از آلفای کرونباخ استفاده شد که مقادیر آن0/76 درصد به دست آمد. نتایج نشان می دهد 35/53 درصد خانوارها دارای مسکن معیشت محور و 64/46 درصد فاقد مسکن معیشت محور می باشند؛همچنین در هر سه بعد، خانوارهای دارای مسکن معیشت محور دارای میانگین بالاتری (2/76درصد) نسبت به خانوارهایفاقد مسکن معیشت محور با میانگین (2/24درصد) هستند. بر همین اساس بیش‏ترین تفاوت میانگین در بعد اقتصادی می‌باشد. در نهایت، آماره لاندای ویلکز برایبررسیتفاوتمیان خانوارهای دارای مسکن معیشت محور و فاقد مسکن معیشت محور از نظر ابعاد تنوّع معیشتی نشان می دهد وضعیّت تنوّع معیشتی خانوارها از هممتفاوت است و ابعاد درآمد (0/737)،اشتغال (0/726) و دارایی (0/491) به ترتیب بیش‌ترین نقش را در تمیز خانوارهای دارای مسکن معیشت محور و فاقد مسکن معیشت محور ایفامی‌کنند.

علمی-پژوهشی

کیفیت زندگی و امنیت شهری : ارتباط بین رضایت از کیفیت زندگی و احساس امنیت در محلات شهری(مورد پژوهی : محلات کارمندان و اسلام آباد شهر زنجان)

محسن کلانتری؛ سعید نجفی

دوره 1، شماره 2 ، اسفند 1399، صفحه 50-67

چکیده

یکی از شاخصه های مهم حیات اجتماعی سالم در هر جامعه ای وجود میزان قابل قبولی از امنیت در آن برای کلیه شهروندان است. هدف اصلی تحقیق، ارتباط بین رضایت از کیفیت زندگی و احساس امنیت در محلات اصطلاحاً با برنامه ... بیشتر یکی از شاخصه های مهم حیات اجتماعی سالم در هر جامعه ای وجود میزان قابل قبولی از امنیت در آن برای کلیه شهروندان است. هدف اصلی تحقیق، ارتباط بین رضایت از کیفیت زندگی و احساس امنیت در محلات اصطلاحاً با برنامه و مسئله‌دار شهر زنجان است. نوع و روش تحقیق حاضر از نظر هدف کاربردی است و آن بررسی تأثیر احساس امنیت عمومی بر کیفیت زندگی در محلات شهری و نیز به لحاظ روش، مبتنی بر روش های پیمایشی (میدانی) و اسنادی است. جهت تعیین اهمیت معیارهای کیفیت زندگی از مدل تصمیم‌گیری ای. اچ. پی استفاده گردید. همچنین تحلیل و استنتاج داده های جمع‌آوری‌شده باتوجه‌به نوع داده ها در نرم‌افزار Spss مورد تحلیل قرار گرفته و سپس در نرم‌افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی نقشه‌های موضوعی تهیه گردید. یافته‌ها نشان داد که ارتباط مستقیمی بین کیفیت زندگی و امنیت ناشی از آن در هر دو محلات وجود دارد. در محله کارمندان شاخص‌های کلاس تراکم، قدمت ابنیه، نوع نمای بنا و رضایت از وضعیت دفع زباله به ترتیب3/80 ،3/45، 3/17 و 3/85 بیشتر از حد متوسط میانگین بوده درحالی‌که در محله اسلام‌آباد میانگین شاخص‌های نظام تفکیک، تعداد طبقات و نوع اسکلت بنا به ترتیب با 1/26، 1/18 و 1/30 کمتر از متوسط میانگین حاصل شده است. در هر دو محله تنها شاخص رضایت از وضعیت دفع زباله تفاوت معناداری را با میانگین متوسط نشان نمی دهد، و بیشترین میزان تفاوت در هر دو محله در ارتباط با شاخص نظام تفکیک بوده است؛ بنابراین کسانی که دارای کیفیت زندگی بالایی بوده‌اند؛ احساس امنیت بیشتری نسبت به کسانی که در سطح نازلی از شاخص ها بوده‌اند؛ داشته‌اند. این میزان در محله کارمندان با 3/48 نسبت به محله اسلام‌آباد با 3/47 بیشتر بوده است. علی‌رغم تفاوت چشمگیر کیفیت زندگی متفاوت دو محله، به نظر میرسد امنیت ساکنان سکونتگاه های مسئله‌دار به معیارهای کیفیت زندگی وابستگی چندانی نداشته باشد.

علمی-پژوهشی

قابلیت سنجی منطقه ۵ شهر تبریز در پیاده سازی اصول رشد هوشمند شهری

کرامت اله زیاری؛ فاطمه سادات کهکی؛ رامین قربانی؛ اسحاق خندان

دوره 1، شماره 2 ، اسفند 1399، صفحه 68-84

چکیده

رشد هوشمند شهری انطباق نیازهای کالبدی، اجتماعی و اقتصادی کنونی و آینده جوامع شهری با تکیه‌بر سه مفهوم اختلاط کاربری، دسترسی و تراکم در محیط‌های شهری و خلق مکان‌هایی با ویژگی‌های منحصر به‌فرد به‌منظور ... بیشتر رشد هوشمند شهری انطباق نیازهای کالبدی، اجتماعی و اقتصادی کنونی و آینده جوامع شهری با تکیه‌بر سه مفهوم اختلاط کاربری، دسترسی و تراکم در محیط‌های شهری و خلق مکان‌هایی با ویژگی‌های منحصر به‌فرد به‌منظور کاهش هزینه‌های شهرسازی و آسایش شهروندان است. هدف این پژوهش بررسی و قابلیت‏سنجی وضعیت رشد هوشمند در محدودة منطقة ۵ شهر تبریز است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر روش‌شناختی توصیفی - تحلیلی است. برای انجام این پژوهش ۳ شاخص رشد هوشمند شامل مدیریت کالبدی و حفاظت از فضاهای باز، اختلاط کاربری و شبکة دسترسی و حمل‌ونقل موردمطالعه قرار گرفتند. در بخش نخست تحقیق اقدام به سنجش وضعیت توسعة کالبدی منطقة طی سه بازه زمانی ۶۳، ۸۷ و ۹۵ شد. در بخش دوم پژوهش وضعیت اختلاط کاربری اراضی و شبکه دسترسی محلی و ناوگان حمل‌ونقل عمومی اتوبوس، تاکسی و مترو و کیفیت شبکه دسترسی مورد ارزیابی قرار گرفت. در فرایند پژوهش از نرمافزارهای Arc Gis وGoogle Earth و همچنین ابزارها و مدل‌های تحلیل‌گر شبکه و Z-scoreاستفاده شد. یافته‌های پژوهش نشان می دهد در بعد شاخص اختلاط کاربری، با توجه به کارکرد ناحیه‌ای - منطقه، کاربری‌های مسکونی، تجاری و گردشگری و جهانگردی دارای بیش‏ترین حجم اختلاط بوده‌اند که شاخص نهایی اختلاط با مقدار1/6زیاد ارزیابی شد. در بخش نهایی به‌منظور تعیین وضعیت دسترسی و کیفیت خدمات ناوگان عمومی ازطریق ابزار تحلیل شبکه با درنظرگرفتن فضای فاصله‌ای منهتن در یک فضای ۵۰۰ متری شعاع دسترسی به مسیرهای ارتباطی در محیط ArcMap مدل‌سازی شدند که شاخص دسترسی بر اساس مدل تحلیل شبکه در محدوده‌های چهارگانه اصلی به ترتیب برای تاکسی، اتوبوس و سپس مترو قابل دارای بهترین وضعیت ارزیابی شدند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد مدیریت توسعه کالبدی منطقه‌ی ۵ شهر تبریز با نوسان همراه بوده و توسعه‏ ی کالبدی آن بعد از دهه ۸۷ به بعد روند زایشی به خود می‌گیرد که بیش‏ترین روند توسعه‌‏ی آن به سمت فضاهای بیرون از منطقه در محدوده‌ی شرق بوده است.

علمی-پژوهشی

تحلیل اثرات فضای کسب و کار محلی در توسعه صنایع خانگی روستایی مورد مطالعاتی: دهستان غنی بیگلو شهرستان زنجان

محمدرضا رضوانی؛ مهدی چراغی

دوره 1، شماره 2 ، اسفند 1399، صفحه 85-99

چکیده

از آنجایی که در خلال سال‌های 92-1384 تعداد کسب و کارهای خانگی در روستاهای دهستان غنی بیگلو با رشد 4.5درصدی به 230 مورد رسیده است، از این رو هدف پژوهش حاضر تحلیل عواملی است که در فضای کسب و کار صنایع خانگی ... بیشتر از آنجایی که در خلال سال‌های 92-1384 تعداد کسب و کارهای خانگی در روستاهای دهستان غنی بیگلو با رشد 4.5درصدی به 230 مورد رسیده است، از این رو هدف پژوهش حاضر تحلیل عواملی است که در فضای کسب و کار صنایع خانگی در منطقه موردمطالعه مؤثر می‌باشند. برای انجام این کار ابتدا 8 روستا از مجموع 33 روستا به‌عنوان نمونه از بین الگوهای مکانی سکونتگاهی روستایی برگزیده شدند که تعداد 1614 خانوار در آنها ساکن می‌باشد و از این میان با فرمول کوکران و جدول مورگان 280 سرپرست خانوار به‌عنوان حجم نمونه محاسبه شدند. اطلاعات گردآوری شده دارای سه مقیاس نسبی، رتبه‌ای و فاصله‌ای می‌باشد که در دو سطح خانوار و روستا قابل‌تحلیل می‌باشند. تحلیل داده‌ها هم با نرم‌افزار spss و آزمون‌های مناسب پارامتریک و ناپارامتریک صورت گرفت و نتایج ذیل حاصل شدند: اغلب کسانی که به سمت کسب و کارهای خانوادگی روی آورده‌اند افراد با میانگین سنی بالا، کم‌سواد و یا زنان سرپرست خانوار بوده‌اند که بیشتر به سبب اجبار اقتصادی به این سمت سوق پیدا کرده‌اند و در این مسیر زمینه‌های کارآفرینی، خود مدیریتی و خانواده مدیریتی، ارتقاء و بهبود وضعیت کسب و کار کنونی، درخواست برای صدور مجوز و تشکیل تعاونی‌ها، درخواست برای دریافت تسهیلات و اعتبارات مالی، تلاش برای خلق ایده‌های جدید و تنوع شغلی و امثال آن را مورد توجه قرار نداده‌اند. پیشنهاد می‌شود که دهیاران و شورای اسلامی در حیطه اختیارات خود با فراهم‌آوردن زمینه برای رسمیت این کسب‌وکارها و تشکیل تعاونی‌ها و صندوق‌های اعتبارات خرد روستایی امکان بهبود وضعیت این کسب و کارها را فراهم آورند.

پژوهش‌های جغرافیای اقتصادی

مقالات آماده انتشار

شماره جاری

دوره 4 (1402)

دوره 3 (1401)

دوره 2 (1400)

دوره 1 (1399)

دوره و شماره: دوره 1، شماره 2، اسفند 1399، صفحه 1-99

فرا تحلیلی بر پژوهش‌های تاب‌آوری شهری در نشریات علمی پژوهشی جغرافیایی ایران

چکیده

برنامه‌ریزی راهبردی توسعه گردشگری با تأکید بر نقش مشارکت اجتماعات محلی (مطالعه موردی: استان البرز)

چکیده

تحلیل نقش تنوع معیشتی در تحولات مسکن معیشت محور در نواحی روستایی (مطالعه موردی: دهستان معجزات شهرستان زنجان)

چکیده

کیفیت زندگی و امنیت شهری : ارتباط بین رضایت از کیفیت زندگی و احساس امنیت در محلات شهری(مورد پژوهی : محلات کارمندان و اسلام آباد شهر زنجان)

چکیده

قابلیت سنجی منطقه ۵ شهر تبریز در پیاده سازی اصول رشد هوشمند شهری

چکیده

تحلیل اثرات فضای کسب و کار محلی در توسعه صنایع خانگی روستایی مورد مطالعاتی: دهستان غنی بیگلو شهرستان زنجان

چکیده